Promieniowanie rentgenowskie w badaniach dzieł sztuki
Promieniowanie rentgenowskie wykorzystuje się do analizy dzieł sztuki już od ponad 100 lat. Podobnie, jak w badaniu ludzkiego ciała, dzięki promieniom X można zobaczyć wewnętrzne, niewidoczne gołym okiem, warstwy malowideł. Jednak nie wszystko, zdjęcie rentgenowskie (rentgenogram) ukazuje bowiem tylko te obszary obrazu, w których skład wchodzą pierwiastki metali ciężkich. Materiały, które zaabsorbowały promieniowanie rentgenowskie na rentgenogramie wydają się białe lub szare, a te które je przepuściły są czarne.
W farbach stosowanych przez dawnych mistrzów występowały metale ciężkie, m.in. w podstawowej używanej przez nich bieli – bieli ołowiowej, a także w żółcieni cynowo-ołowiowej i w minii. Natomiast rtęć, inny ciężki pierwiastek znajduje się w popularnej czerwieni – w cynobrze (vermillionie). Rentgenogramy pokazują również gwoździe i inne metalowe elementy konstrukcji.
Analiza rentgenogramów pozwala ustalić kolejności nakładania warstw malarskich, jest to jednak trudne i wymaga doświadczenia ze względu na to, że na zdjęciu widać je wszystkie jednocześnie. Rentgenogramy ujawniają autorskie pentimenti i wszelkie późniejsze przemalowania (o ile były wykonane farbami o odpowiednich właściwościach fizycznych; patrz il.). Ukazują również ubytki warstw malarskich – na zdjęciu rentgenowskim pojawiają się jako ciemne plamy, jeśli jednak ubytki zostały wypełnione kitem i retuszem zawierającym metale ciężkie, to zobaczymy je jako jasne obszary (patrz il.). Interpretacje rentgenogramów nie zawsze są łatwe. Czasem spod jednego malowidła wyłania się inne (patrz il.).
Oto kilka przykładów:
Tycjan, „Wenus z lustrem”, ok. 1555, National Gallery of Art, Waszyngton, rentgenogram
Rentgenogram „Wenus z lustrem” ujawnił, że Tycjan namalował mitologiczną boginię na portrecie mężczyzny i kobiety. Aby ułatwić sobie pracę horyzontalny, podwójny portret malarz odwrócił i na pionowym formacie stworzył obecną kompozycję. Aksamitna tkanina na kolanach Wenus w pierwszej wersji obrazu była płaszczem mężczyzny. Mistrzowskie, a przy tym ekonomiczne rozwiązanie.
Giorgione, Burza, ok. 1504, Gallerie dell’Accademia, Wenecja,
rekonstrukcja pierwotnego układu postaci na podstawie rentgenogramu
Kim są przedstawione na obrazie postaci pozostaje zagadką. Jest wiele całkowicie przeczących sobie interpretacji tego dzieła. Sprawy nie ułatwia rentgenogram obrazu, na którym pod postacią eleganckiego młodzieńca, znajduje się siedząca, naga kobieta, mocząca nogi w wodzie. Tożsamość zarówno pierwszej, jak i drugiej postaci nie jest rozpoznana.
Leonardo da Vinci, „Salvator Mundi”, ok. 1500, kolekcja prywatna, rentgenoram
Zdjęcie rentgenowskie „Salvatora Mundi” pokazuje zniszczenia deski, na której namalowany jest obraz i ubytki warstw malarskich, które leżały w miejscach spękań drewnianego podobrazia. Deska pękła i rozpadła się na dwie części, po czym została sklejona. Inne, liczne spękania przechodzące wzdłuż słojów drewna znajdują się po prawej stronie obrazu. Miejsca zniszczeń są wyraźnie widoczne, ponieważ zostały wypełnione absorbującym promieniowanie materiałem.
Może zainteresuje Cię...
Wszelkie teksty przedstawione na stronie grazynabastek.pl są objęte prawem autorskim. Kopiowanie, przetwarzanie, rozpowszechnianie tych materiałów w całości lub w części bez zgody Autorki jest zabronione.
Projekty logotypów: Darek Bylinka – Ubawialnia
Wykonanie strony: Sztuka do kawy
Zdjęcie w nagłówku strony: © Matthew Hollinshead