Wypełniacz
Wypełniacze to obok spoiw i substancji barwiących ważny składnik farb. W dawnym malarstwie używano ich do zwiększenia masy farby, aby oszczędzić cenne pigmenty lub barwniki. Nie zmieniały koloru, ale wpływały na wartości optyczne, a to w jaki sposób, zależało od rodzaju wypełniacza.
Podobnie jak pigmenty, wypełniacze to składniki farb o strukturze krystalicznej, zazwyczaj pochodzenia mineralnego. Najpopularniejsze i najtańsze to kreda lub gips, ale dodawano również trawertyn, mączkę marmurową, kwarc lub pokruszone szkło. Ostre krawędzie cząsteczek szkła lub kamieni odbijały światło, przyczyniając się do zwiększenia połyskliwości farby.
Mączka szklana o różnym stopniu rozdrobnienia, była często dodawana do laserunków z czerwieni organicznej, a także do innych warstw farby. Badania wskazują, że dodatek szkła w laserunkach zwiększał ich sprężystości i lepkość, a zatem wypełniacze – chociaż każdy inaczej – zmieniały gęstość i właściwości reologiczne farby.
Szkło, pełniło również funkcję sykatywy (przyspieszało schnięcie), co w technice olejnej było dość ważne. Pokruszonego szkła jako dodatku do farb używał często Rembrandt. Oprócz nadania efektu świetlistości wypełniacz przyspieszał również schnięcie grubo nakładanej przez malarza farby.
Szkło
Obecność bezbarwnych drobinek szkła w farbach stosowanych przez malarzy europejskich wykrywana jest w obrazach sztalugowych od XV do XVII wieku. Z badań wynika, że malarze używali zazwyczaj lokalnie dostępnych materiałów, pochodziło ono ze stłuczki szklanej lub okiennej. W obrazach włoskich przeważa szkło sodowe, a szkło bogate w potas na obrazach niemieckich i niderlandzkich. Najbardziej pożądane było cristallo doskonale bezbarwne szkło produkowane w Murano.
Rafael, „Madonna Ansideich”, 1505, National Gallery, Londyn; próbka pobrana z czerwonej draperii św. Jana Chrzciciela: podmalówka składa się z bieli ołowiowej, żółcieni cynowo-ołowiowowej i sproszkowanego szkła; wierzchnia warstwa malarska to laserunek z czerwieni organicznej (kermes) z cynobrem. Cząsteczki szkła widoczne są w zdjęciu w UV (środkowe) i na czarno-białym skanie z mikroskopu elektronowego (SEM)
Krzemionka
Źródłem krzemionki, kluczowego surowca przemysłu szklarskiego w Wenecji, były kamienie kwarcowe wydobywane głównie z rzeki Ticino. Oprócz szklarzy używali jej również malarze, zmielone na proszek kamienie służyły jako wypełniacz do farb. Krzemionka odnajdywana jest w wielu szesnastowiecznych obrazach weneckich (ujawnia ją skaningowa mikroskopia elektronowa i zdjęcia próbek w UV, jeśli jest bardzo drobno zmielona nie jest widoczna gołym okiem). Dystrybucją zmielonego „na mąkę” kwarcu byli w Wenecji m.in. vendecolori - sprzedawcy materiałów przeznaczonych dla różnych branż artystycznych. Cząsteczki kwarcu znajdują się w obrazie Lorenza Lotta, „Św. Katarzyna” z National Gallery of Art w Waszyngtonie.
Lorenzo Lotto, „Św. Katarzyna”, 1522, National Gallery of Art, Waszyngton; próbka z czerwonej sukni w świetle fluorescencyjnym (po lewej) i widzialnym (po prawej) zawiera wypełniacz krzemionkowy, który nadaje świetlistość szacie świętej.
Mączka marmurowa
Mączka marmurowa (patrz ilustracja główna, na górze strony), do dzisiaj używana jako wypełniacz do farb, po rozkruszeniu i utarciu zachowuje ostre krawędzie cząsteczek, od których odbija się światło, zwiększając połyskliwość farb.
Nicolò Renieri (1591–1667), „Scena karnawałowa”, Muzeum Pałacu Jana III Sobieskiego w Wilanowie; próbki pobrane z niebieskiej sukienki i żółtego pióra z widocznymi grubo utartymi drobinkami mączki marmurowej.
Może zainteresuje Cię...
Wszelkie teksty przedstawione na stronie grazynabastek.pl są objęte prawem autorskim. Kopiowanie, przetwarzanie, rozpowszechnianie tych materiałów w całości lub w części bez zgody Autorki jest zabronione.
Projekty logotypów: Darek Bylinka – Ubawialnia
Wykonanie strony: Sztuka do kawy
Zdjęcie w nagłówku strony: © Matthew Hollinshead