Karton
Karton to rysunek wykonany w skali 1:1, przygotowany do przeniesienia całej kompozycji (bądź pojedynczych elementów) na obraz sztalugowy, fresk lub inne, najczęściej wielkoformatowe podłoża. Rysunek na kartonie wykonywano zazwyczaj węglem, kredą, albo tuszem, a przenoszono dwiema metodami – za pomocą przepróchy (wł. spolvero) lub odciskania (wł. calcare).
Aby skopiować rysunek metodą przepróchy należało nakłuć linie rysunku (patrz il.), przyłożyć karton do podłoża i przez niewielkie otwory przesypać sproszkowany węgiel. Po odjęciu kartonu złożony z szeregu małych punkcików zarys kompozycji, można było połączyć, wzmocnić, albo poprawić. Druga metoda kopiowania polegała na pokryciu odwrocia kartonu węglem lub ciemnym, sproszkowanym pigmentem, przyłożeniu go do powierzchni, na którą miał być naniesiony rysunek i pociągnięciu ostrym narzędziem po konturach. Ten drugi sposób powodował szybsze niszczenie kartonu, a w warsztatach dawnych mistrzów kartony całych kompozycji lub pojedynczych elementów bywały używane wielokrotnie – w ten sposób powstawały kopie i repliki popularnych obrazów.
To, jaką metodą był przeniesiony rysunek z kartonu, ujawniają badania w podczerwieni. W przypadku przepróchy pokazują się kropki, a w przypadku odciskania/rytowania dość zgeometryzowane linie (patrz. il.), brak miękkości spowodowany był koniecznością mocnego przyłożenia ostrej końcówki narzędzia podczas kopiowania.
Rafael, karton do obrazu „Sen rycerza” z nakłuciami do transferu, British Museum
Rafael, „Sen rycerza”, 1504, National Gallery, Londyn
Ciekawym przykładem użycia kartonów pojedynczych postaci (a nie całej kompozycji) jest obraz z warsztatu Giovanniego Belliniego (patrz il.). Madonna z Dzieciątkiem oraz każdy z czterech świętych skopiowani byli z innego kartonu, które w dodatku różniły się skalą. Święta stojąca za tronem Madonny po lewej stronie ma głowę znacznie większą od pozostałych postaci, a św. Piotr kieruje wzrok w dół, w lewą stronę, zamiast ku środkowi kompozycji. Kartony do wielkoformatowych fresków były cięte na mniejsze części. Podczas jednego dnia wykorzystywano tylko taką część kompozycji, jaką można było namalować zanim wyschnie tynk (wł. giornata).
reflektogram w podczerwieni (fragment) obrazu Giovanniego Belliniego „Pala Pesaro” (1471-1483, Musei Civici, Pesaro),
kontury kompozycji zostały przeniesione na grunt metodą calcare, a następnie wypełnione kreskami wyznaczającymi cienie i półcienie
warsztat Giovanniego Belliniego, „Madonna z Dzieciątkiem i świętymi”, Metropolitan Museum, Nowy Jork;
kompozycja złożona z wielu postaci, z których każda została skopiowana z innego, pojedynczego kartonu
Kartony służące do wykonywania tapiserii były często kolorowane farbami akwarelowymi albo gwaszem. Niewiele kartonów zachowało się do naszych czasów, zużywały się podczas pracy, a czasem były celowo niszczone przez artystów (Michał Anioł zniszczył kartony, którym posługiwał się w Kaplicy Sykstyńskiej).
Rafael, „Przekazanie kluczy św. Piotrowi”, 1515, jeden z siedmiu kartonów Rafaela przygotowany do wykonania tapiserii
do Kaplicy Sykstyńskiej, Victoria and Albert Museum, Londyn
Może zainteresuje Cię...
Wszelkie teksty przedstawione na stronie grazynabastek.pl są objęte prawem autorskim. Kopiowanie, przetwarzanie, rozpowszechnianie tych materiałów w całości lub w części bez zgody Autorki jest zabronione.
Projekty logotypów: Darek Bylinka – Ubawialnia
Wykonanie strony: Sztuka do kawy
Zdjęcie w nagłówku strony: © Matthew Hollinshead